Chiến thắng của Jailbreaker

Cùng với việc tạo ra điện thoại iPhone mang tính đột phá, Apple "phát minh" một mô hình kinh doanh chưa từng có. Rút kinh nghiệm từ sự thất thế của máy tính Mac so với máy tính PC, Apple kiên quyết sử dụng mọi biện pháp kỹ thuật và pháp lý để bảo vệ giá trị đặc thù của sản phẩm iPhone bao gồm phần cứng, phần mềm và dịch vụ. Mọi phần mềm dùng cho iPhone đều phải được Apple tuyển chọn và phân phối. iPhone chỉ có thể chạy phần mềm được tải xuống từ cửa hàng iTunes App Store trên mạng. Tại Mỹ, iPhone chỉ được cung cấp theo gói dịch vụ của nhà mạng AT&T - đối tác của Apple.

Mô hình kinh doanh khởi xướng từ iPhone tỏ ra vô cùng hiệu nghiệm, giúp Apple nhanh chóng trở thành công ty sản xuất thiết bị di động lớn nhất thế giới.

Tuy vậy, dòng chảy cuộc sống dường như luôn tìm được con đường xuyên qua những rào cản nhân tạo. Ngay sau khi thế hệ iPhone đầu tiên được tung ra thị trường năm 2007, George Hotz - một học sinh trung học 17 tuổi tại Mỹ - đã dành gần trọn mùa hè để tháo tung iPhone và tìm hiểu cách thức hoạt động của nó. Với máy tính cá nhân và... mỏ hàn, Hotz chỉnh sửa phần mềm hệ thống và cả phần cứng của iPhone, trở thành người đầu tiên mở khóa (unlock) iPhone thành công, cho phép dùng iPhone với thẻ SIM của nhà mạng bất kỳ theo hệ GSM. Thành công của Hotz gây ấn tượng mạnh đến nỗi một doanh nhân đã xin đổi cho anh xe hơi Nissan và ba chiếc iPhone mới để lấy chiếc "iPhone tự do". Hàng triệu USD mà nhà mạng AT&T đã trả cho Apple để giành thế độc quyền bắt đầu mất dần hiệu lực!

Bạn bè của Hotz không quá ngạc nhiên với thành công của anh - một "người hùng" của các cuộc thi sáng tạo công nghệ và các giải đấu rô-bốt. Hotz và những "chiến hữu" hợp thành nhóm iPhone Dev Team, cùng nhau "giải mã" từng iPhone đời mới, cùng nhau vượt qua những biện pháp đối phó của Apple và cung cấp miễn phí thành quả của mình. Nhóm iPhone Dev Team tìm ra giải pháp căn cơ, hoàn toàn dùng phần mềm để giải phóng iPhone: nối iPhone với máy tính, dùng phần mềm chạy trên máy tính để jailbreak iPhone. Sau khi iPhone có thể chạy phần mềm tùy ý, việc unlock chỉ là một hệ quả đơn giản.

George Hotz

Thành viên mang biệt danh Comex thuộc nhóm iPhone Dev Team phát hiện giải pháp jailbreak tài tình không dùng máy tính: chủ nhân iPhone chỉ cần dùng trình duyệt Safari để mở trang JailbreakMe và gạt nút khởi động. Cơ chế JailbreakMe khai thác sơ hở của trình duyệt Safari trong việc đọc tập tin PDF để nạp và chạy chương trình jailbreak trên iPhone.

Sau khi rời nhóm iPhone Dev Team, Hotz cung cấp giải pháp jailbreak của riêng anh: chương trình BlackRa1n nhỏ gọn với hai phiên bản dành cho PC và Mac. Khi khởi động BlackRa1n trên máy tính, người dùng thấy hiện lên "chân dung nghệ thuật" của Hotz theo phong cách của tranh Caravaggio. Hotz tinh nghịch giải thích: "BlackRa1n chỉ có 600K, trong đó hết 200K là hình của tôi".

BlackRa1n dễ dàng jailbreak iPhone (được nối với máy tính) trong vài phút. Sau đó, người dùng BlackRa1n có thể bấm nút chọn để unlock iPhone hoặc cài đặt dịch vụ Cydia và Rock Your Phone nhằm tải thêm phần mềm ứng dụng, chủ yếu là phần mềm bị "cấm cửa" bởi Apple.

"Thiên đường" của iPhone tự do

Cydia là cửa hàng lớn nhất trên mạng cung cấp phần mềm cho iPhone, iPod Touch và iPad tự do (sau jailbreak), bao gồm phần mềm miễn phí và có phí (thanh toán qua PayPal). Phần lớn phần mềm ở Cydia là phần mềm bị Apple từ chối. Jay Freeman - người sáng lập Cydia - cũng là tác giả của nhiều phần mềm không được chấp thuận ở App Store. Freeman dùng tên Cydia - một loại sâu táo - để thể hiện sự phản kháng của anh đối với chính sách "hà khắc" của Apple.

Tại Cydia, người dùng iPhone dễ dàng tìm thấy những phần mềm đã làm cho Apple "khó chịu" như 3G Unrestrictor và MyWi. 3G Unrestrictor cho phép sử dụng những dịch vụ bị Apple ngăn cấm trên sóng 3G như Skype, SlingPlayer hoặc YouTube. Để bảo vệ lợi ích của AT&T, Apple không cho phép sử dụng những dịch vụ có lưu lượng dữ liệu cao qua kết nối Internet 3G của iPhone. Chỉ có thể sử dụng dịch vụ như vậy qua kết nối Internet Wi-Fi của iPhone.

MyWi tạo ra một cơ hội khác: cho phép iPhone trở thành điểm truy cập Internet Wi-Fi. Nhờ vậy, iPhone có thể thay thế vai trò của 3G modem cho người dùng laptop (nghĩa là rốt cuộc iPhone vẫn "thản nhiên" tạo ra lưu lượng dữ liệu cao trên sóng 3G).

JailbreakMe giải phóng iPhone và cài đặt dịch vụ Cydia trong vài phút.

Nhiều phần mềm ở Cydia là tiện ích hoặc trò chơi chưa có ở App Store. Chẳng hạn, IntelliScreen, LockInfo hoặc WinterBoard cho phép tùy biến màn hình chờ của iPhone: có thêm lịch, dự báo thời tiết, thông báo thư mới,... Retro Phone Dialer tạo bộ phím số chiếm trọn màn hình iPhone để bấm số điện thoại nhanh chóng. iBlackList hoặc MCleaner dùng để chặn cuộc gọi đến của những số điện thoại nằm trong "danh sách đen". Infinifolders cho phép mỗi thư mục có số biểu tượng phần mềm tùy ý (thay cho giới hạn 12 biểu tượng). Locktopus giúp quy định mật khẩu cho từng phần mềm (người dùng phải nhập mật khẩu thích hợp khi muốn chạy một phần mềm được bảo vệ). Cydia cũng có nhiều trò chơi phỏng theo trò chơi trên máy Nintendo.

Cydia không kiểm duyệt nội dung phần mềm như App Store. Phần mềm iPhone được gửi đến Cydia hầu như xuất hiện lập tức ở cửa hàng. Freeman cho rằng loại bỏ nội dung khiêu dâm là việc của khách hàng.

"Trò chơi rượt bắt" của Apple

Cộng đồng jailbreaker tin tưởng công việc của mình là đúng đắn vì đó là quyền tự do khai thác mọi khả năng của iPhone, một vật dụng thuộc sở hữu cá nhân. Ngược lại, Apple khẳng định mạnh mẽ quan điểm thông thường: khi mua phần mềm, thực chất người dùng chỉ mua quyền sử dụng (license), chứ không có quyền sở hữu.

Để bảo vệ lợi ích của mình, Apple liên tục cập nhật hệ điều hành iPhone. Những bản cập nhật được phát hành gần như hàng tuần. Mỗi khi chủ nhân iPhone sử dụng iTunes trên máy tính, iPhone có thể trở lại tình trạng như trước khi jailbreak hoặc tình trạng jailbreak có thể trở nên phiền phức.

Apple xem jailbreak là sự vi phạm thỏa thuận sử dụng sản phẩm và khuyến cáo rằng jailbreak làm cho iPhone hoạt động không ổn định, mở đường cho sự xâm nhập của phần mềm độc hại.

Apple cũng gửi đơn đến Văn phòng Bản quyền Tác giả USCO (U.S. Copyright Office), trình báo về tình trạng vi phạm bản quyền hệ điều hành iPhone, kết tội giới jailbreaker tạo ra nạn sao chép bất hợp pháp một số phần mềm ở App Store.

Cứ mỗi ba năm, USCO lại xét duyệt các trường hợp ngoại lệ của luật bản quyền tác giả. Trong kỳ xét duyệt năm 2010, USCO không chấp thuận quan điểm của Apple và khẳng định hành vi jailbreak không phải là hành vi sao chép phần mềm mà là hành vi vượt qua biện pháp bảo vệ phần mềm vì quyền lợi chính đáng. USCO cũng công nhận hành vi unlock đối với iPhone là hợp pháp.

Tuy nhiên, hành vi jailbreak đối với iPhone/iPod Touch chỉ được cho là hợp pháp nếu đó là hành vi cá nhân. Những người thực hiện jailbreak như một hoạt động kinh doanh vẫn bị quy kết phạm pháp.

Quyết định của USCO tuy đặt ra giới hạn nghiêm ngặt và chưa xét đến trường hợp jailbreak trên iPad nhưng là cơ sở pháp lý quan trọng của phong trào jailbreak. Xuất hiện ngày càng nhiều những trang web hướng dẫn jailbreak. Mỗi khi Apple phát hành bản cập nhật hệ điều hành iPhone để vô hiệu hóa một giải pháp jailbreak, cộng đồng jailbreaker lại tìm ra cách thức vượt qua, nhưng xem đó là cuộc tranh đua hơn là sự thù địch.

Nay đã là sinh viên ngành Công nghệ Sinh học, George Hotz tuyên bố từ giã cuộc chơi jailbreak vì không thích giới truyền thông gán cho anh sứ mạng bảo vệ quyền tự do. Hotz bộc bạch: "Jailbreak là một sở thích cá nhân. Tôi thích Apple luôn luôn đóng kín iPhone. Nếu không thế thì cuộc chơi chẳng còn gì thú vị".

NGỌC GIAO