Cách tốc ký chữ Việt

Bài nầy trình bày một cách tốc ký có hệ thống cho chữ Việt, vốn có ích cho việc:

- “Chat” trên mạng, viết tin nhắn ở điện thoại di động, v.v…

- Cài đặt vào trang Gõ Tắt ở các bộ gõ chữ Việt để khi gõ chữ tốc ký mà máy tính vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn (hiện được tích hợp trong WinVNKey).

- Gợi một số ý cho việc cải tiến chữ quốc ngữ nếu có.

Cách tốc ký

Xin đọc các qui ước tốc ký từ trên xuống dưới, vì chúng có quan hệ nối tiếp. Cũng xin đọc các ví dụ để dễ nhớ các qui ước tốc ký.

1. Dấu sắc ở vần ngược (một qui ước): Vần ngược là vần chỉ có dấu sắc hoặc dấu nặng (vd: oc, ach, up, ơt,…). Đọc vần ngược chưa có dấu, nghe giống như đọc vần ngược có dấu sắc, như: oc-óc, ach–ách, up-úp, ơt-ớt,…

Do đó, một qui ước cần nhớ là:

Bỏ bớt dấu sắcở vần ngược (vd: bưc = bức, nup = núp, trot lọt = trót lọt).

2. Y và Uy (ba quy ước):

I thay Y (vd: i tá = y tá, lí trí = lý trí).

(Ngoại trừ: Vần AY, ÂY vẫn là AY, ÂY. Vd: ngày ấy = ngày ấy).

Ythay UY (vd: thý = thúy, byt = buýt, lỵ = lụy).

3. Phụ âm đầu chữ (chín qui ước):

F thay PH (vd: fải = phải).

C thay K (vd: cẻ= kẻ, cể= kể, cín = kín).

K thay KH (vd: ki kó kăn = khi khó khăn).

Z thay D (vd: zì = dì, zo zự = do dự).

D thay Đ (vd: di dâu dó = đi đâu đó).

J thay GI (vd: já jì = giá gì, jữ jìn = giữ gìn, zù jì = dù gì).

G thay GH (vd: ge = ghe, gế = ghế, gì = ghì).

NG thay NGH (vd: nge = nghe, ngề = nghề, ngĩ = nghĩ).

Q thay QU (vd: qay = quay, qên = quên, qệt = quệt).

4. Phụ âm cuối chữ(ba qui ước):

G thay NG (vd: xoog = xoong, trôg mog = trông mong).

H thay NH (vd: hoàh = hoành, huêh = huênh, qah = quanh).

K thay CH (vd: hoạk = hoạch, nguệk = nguệch, tak bạk = tách bạch).

5. Vần “Nguyên âm ghép + chữ cái” (17 qui ước và một ngoại lệ): Đây là phần mới lạ, trình bày cách tốc ký có hệ thống cho 52 vần, vốn có ba - bốn chữ cái, xuống còn hai chữ cái mỗi vần.

Tiếng Việt hiện có tất cả 57 vần “Nguyên âm ghép + chữ cái”.

Trong đó, năm vần: oong, oanh, uênh, oach, uêch đã được tốc ký là: oog, oah, uêh,oak, uêk như vừa trình bày ở trên.

Còn lại 52 vần:

- OĂ: … oăt, oăc, oăn, oăm, oăng.

- UÂ: … uât, uân, uâng, uây.

- OE: … oet, oen, oem, oeo.

- IÊ: … iêt, iêp, iêc, iên, iêm, iêng, iêu.... .

- YÊ: … yêt, yên, yêm, yêng, yêu.

- OA: … oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao.

- UƠ: … uơt, uơn.

- UÔ: … uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi.

- ƯƠ: … ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươi, ươu.

- UYÊ: … uyêt, uyên.

Trong đó có:

- Các nguyên âm ghép: OĂ, UÂ, OE, IÊ hay YÊ, OA, UƠ, UÔ, ƯƠ, UYÊ.

- Các chữ cái cuối:T, P, C _ N, M, NG _ I , Y _ O , U.

52 vần ấy được tốc ký còn hai chữ cái cho mỗi vần,bằng cách:

- Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm.

- Và thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác.

Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. Có chín qui ước và một ngoại lệ:

Ă thay OĂ

 thay UÂ

E thay OE

I thay IÊ hay YÊ

O thay OA (Ngoại lệ: A thay OA, cho vần “oay”)

Ơ thay UƠ

U thay UÔ

Ư thay ƯƠ

Y thay UYÊ

Thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác, theo tám qui ước sau:

D thay T

F thay P

S thay C

L thay N

V thay M

Z thay NG

J thay I, Y

W thay O, U

Ráp chín nguyên âm rút gọn vào tám chữ cái cuối khác, ta tốc ký được 52 vần, trên mỗi vần chỉ còn hai chữ cái. Như vậy, chỉ cần nhớ 17 qui ước trên, ta dễ dàng nhớ được 52 vần tốc ký như sau:

- ĂD, ĂS, ĂL, ĂV, ĂZ… (oăt, oăc, oăn, oăm, oăng).

- ÂD, ÂL, ÂZ, ÂJ … (uât, uân, uâng, uây).

- ED, EL, EV, EW… (oet, oen, oem, oeo).

- ID, IF, IS, IL, IV, IZ, IW… (iêt, iêp, iêc, iên, iêm, .... iêng, iêu).

- ID, IL, IV, IZ, IW… (yêt, yên, yêm, yêng, yêu).

- OD, OF, OS, OL, OV, OZ, OJ, AJ, OW… (oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao).

-ƠD, ƠL … (uơt, uơn).

- UD, US, UL, UV, UZ, UJ … (uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi).

- ƯD, ƯF, ƯS, ƯL, ƯV, ƯZ, ƯJ, ƯW … (ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươi, ươu).

- YD, YL … (uyêt, uyên).

Sau đây là các ví dụ cho 52 vần tốc ký. Các ví dụ tổng hợp tất cả qui ước tốc ký ở các phần trên để cho thấy nhiều chữ Việt được tốc ký rất gọn:

- ĂD= oăt (vd: ngăd = ngoắt, ngặd = ngoặt).

- ĂS = oăc (vd: hặs = hoặc, ngăs = ngoắc).

- ĂL = oăn (vd: xăl = xoăn).

- ĂV = oăm (vd: kăv = khoăm).

- ĂZ = oăng (vd: hẵz = hoẵng, kắz = khoắng) 5

- ÂD = uât (vd: kâd = khuất, lậd = luật).

- ÂL = uân (vd: kâl = khuân, tầl = tuần).

- ÂZ = uâng (vd: bâg kâz = bâng khuâng).

- ÂJ = uây (vd: kây kỏa = khuây khỏa). 4+5=9

- ED = oet (vd: ked = khoét, lòe lẹd = lòe loẹt).

- EL= oen (vd: hel = hoen).

- EV = oem (vd: ngev ngév = ngoem ngoém).

- EW = oeo (vd: ngẻw = ngoẻo).4+9=13

- ID = iêt, yêt (vd: fịd = phiệt, id = yết, kid = khiết, zịd = diệt).

- IF = iêp (vd: dịf = điệp, kif = khiếp, ngịf = nghiệp, zịf = diệp).

- IS = iêc (vd: tis = tiếc, vịs = việc).

- IL = iên, yên (vd: fil = phiên, íl = yến, qil = quiên, tìl = tiền).

- IV = iêm, yêm (vd: fív = phiếm, ỉv = yểm, ngiv = nghiêm).

- IZ = iêng, yêng (vd: iz = yêng, jíz = giếng, ngiz = nghiêng).

- IW = iêu, yêu (vd: fíw = phiếu, íw = yếu, nhìw dìw = nhiều điều). 12+13=25

- OD = oat (vd: kod = khoát, lọd = loạt).

- OF = oap (vd: ngof = ngoáp).

- OS= oac (vd: kos = khoác, tọs = toạc).

- OL = oan (vd: hòl tòl = hoàn toàn, kol = khoan).

- OV = oam (vd: ngọv = ngoạm).

- OZ = oang (vd: hòz = hoàng, kỏz = khoảng).

- OJ = oai (vd: kój = khoái, ngòj = ngoài).

- Ngoại lệ: AJ = oay (vd: laj haj = loay hoay).

- OW = oao (vd: ngow = ngoao). 9+25 = 34

- ƠD = uơt (vd: hợd = huợt).

- ƠL = uơn (vd: hỡl = huỡn). 2+34 =36

- UD = uôt (vd: nud = nuốt, rụd = ruột).

- US = uôc (vd: cus = cuốc, thụs = thuộc).

- UL = uôn (vd: kul = khuôn, lul = luôn, múl = muốn).

- UV = uôm (vd: lụv thụv = luộm thuộm, nhúv = nhuốm).

- UZ = uông (vd: úz = uống).

- UJ = uôi (vd: cúj = cuối).6+35 = 42

- ƯD = ươt (vd: lưd = lướt, lựd = lượt).

- ƯF = ươp (vd: cưf = cướp).

-ƯS = ươc (vd: dựs = được, fưs = phước, zựs = dược).

- ƯL = ươn (vd: lựl = lượn).

- ƯV = ươm (vd: bưv bứv = bươm bướm).

-ƯZ = ương (vd: fưz = phương, gưz = gương).

- ƯJ= ươi (vd: tưj cừj = tươi cười).

- ƯW= ươu (Vd: rựw = rượu).8+42 = 50

- YD = uyêt (vd: kyd = khuyết, tyd = tuyết, tỵd = tuyệt).

- YL = uyên (vd: kyl = khuyên, lýl = luyến).2+50=52

Hai đoạn thơ viết bằng chữ tốc ký

Một khi nhớ được toàn bộ qui ước tốc ký (33 qui ước, một ngoại lệ), và hiểu các ví dụ ở trên, bạn sẽ dễ dàng hiểu hai đoạn thơ viết bằng chữ tốc ký sau đây.

Đoạn đầu Truyện Kiều của thi hào Nguyễn Du viết bằng chữ tốc ký:

Lời cuối

Cách tốc ký có hệ thống và dễ nhớ nầy đã được TS Ngô Đình Học - tác giả bộ gõ WinVNKey - tích hợp toàn bộ (chỉ trừ i = y, y = uy) vào WinVNKey, để tạo ra một phương pháp mới gõ tắt chữ Việt. Nhờ vậy, nay các bạn có thể gõ chữ tốc ký mà máy tính (máy tính cá nhân, máy tính bảng, điện thoại thông minh) vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn.

Muốn dùng nó, các bạn chỉ cần nhớ cách tốc ký nêu trong bài nầy, tải xuống WinVNKey và bật vài tuỳ chọn theo hướng dẫn đã nêu ở các bài trước.

Ước tính bạn sẽ tiết kiệm khoảng 40% số phím phải gõ khi chỉ dùng duy nhất phương pháp nầy. Và bạn sẽ tiết kiệm được nhiều hơn nữa khi dùng chung phương pháp tốc ký Chữ Việt Nhanh với trang gõ tắt các từ thường dùng của riêng bạn tự tạo.

Muốn dùng phương pháp nầy, xin mời các bạn đón đọc bài Phương pháp mới gõ tắt chữ Việt sẽ đăng tiếp trên Blog Chữ Việt Nhanh.

Gần đây, nhân đọc bài viết nầy, TS Nguyễn Vĩnh Tráng thấy chữ W chưa được dùng ở vị trí phụ âm đầu nên đã đề nghị dùng W thay cho hai phụ âm đầu NG và NGH (W = NG =NGH). Vì vậy, cũng xin mời các bạn đón đọc bàiCó nên thêm phụ âm đầu W trong Tốc Ký Chữ Việt? của TS Nguyễn VĩnhTráng ở Blog Chữ Việt Nhanh.

TRẦN TƯ BÌNH (chuvietnhanh.sf.net)