Windows và thời kỳ sau PC

Ngày 28/10/2010, Ray Ozzie - Kiến trúc sư trưởng Phần mềm (Chief Software Architech) của Microsoft - viết trong bức thư dài gửi đến mọi bộ phận của công ty: "Trong tháng tới, ngày 20/11 là một ngày đặc biệt, thể hiện một cột mốc quan trọng. Những ai từng tin tưởng vào thành công của giao diện đồ họa trên máy tính PC trong thời kỳ non trẻ sẽ chào đón 25 năm ngày ra đời Windows 1.0". Tuy nhiên, nội dung chính của bức thư nhằm phác họa thời kỳ sau PC (post-PC) trong đó sức mạnh của Microsoft không còn dựa trên hệ điều hành Windows cho máy tính PC.

Ngày 10/11/1983, tại khách sạn Plaza Hotel thuộc thành phố New York, Công ty Microsoft giới thiệu lần đầu tiên phần mềm thử nghiệm Windows 1.0 chạy trên hệ điều hành MS-DOS của máy tính PC, giúp người lập trình ứng dụng tạo ra giao diện đồ họa (Graphics User Interface - GUI). Windows được xếp vào loại phần mềm vỏ (shell program) của MS-DOS.

Phần mềm Windows lúc đầu mang tên Interface Manager. Rowland Hanson - chuyên viên tiếp thị của Microsoft - đã thuyết phục giám đốc điều hành Bill Gates đổi tên Interface Manager thành Windows, một tên ngắn gọn, súc tích.

Với Windows, các ứng dụng có thể chạy đồng thời trong các cửa sổ xếp cạnh nhau và cho phép dùng chuột để chọn chức năng cần thiết từ thanh trình đơn. Windows có thể hiển thị khung thông báo chồng lên cửa sổ, nhưng chưa thể tạo ra các cửa sổ nằm chồng lên nhau.

Giao diện Windows 1.0

Vào lúc ấy, với doanh thu 25 triệu USD/năm, Microsoft chỉ là công ty phần mềm nhỏ bé so với công ty sản xuất máy tính Apple có doanh thu trên một tỉ USD/năm.

Máy tính Macintosh hoàn toàn sử dụng giao diện đồ họa. Khác với phần mềm trên MS-DOS, phần mềm trên Macintosh được thể hiện bằng những biểu tượng ngộ nghĩnh trên màn hình, được khởi động bằng chuột thay vì bằng cách gõ lệnh từ dòng nhắc. Tự tin với sự vượt trội toàn diện của Macintosh so với PC, Apple ấn định lợi nhuận lên đến 55% trong giá bán Macintosh.

Với tư cách là đối tác của Apple, Microsoft là công ty bên ngoài đầu tiên được cung cấp tài liệu kỹ thuật của hệ điều hành Macintosh và sản phẩm mẫu Macintosh. Ngay từ lúc đó, Charles Simonyi - trưởng bộ phận phát triển phần mềm ứng dụng (Application Divison) của Microsoft - đã cho xây dựng phần mềm Macintosh trên nền tảng trung gian, chuẩn bị cho việc chuyển đổi nhanh chóng qua hệ điều hành khác khi cần thiết.

Hơn một năm sau khi Macintosh được tung ra thị trường, ngày 20/11/1985, Microsoft chính thức phát hành phần mềm Windows 1.0 chạy trên PC. Windows 1.0 có sẵn vài chương trình đơn giản (Notepad, Write, Paint, Calculator, Calendar, Reversi, Clock,...), không đủ sức thu hút sự chú ý của người dùng PC và giới lập trình PC.

Bill Gates giới thiệu Windows 1.0 trên máy tính Tandy 2000 (1985).

Sau khi khảo sát Windows 1.0, Jean-Louis Gassée - người phụ trách sản phẩm Macintosh tại Apple - cho rằng phần mềm mới của Microsoft kém xa hệ điều hành Macintosh, không thể là mối đe dọa cho Apple.

Tuy nhiên, vì Windows 1.0 có rất nhiều nét giống hệ điều hành Macintosh, John Sculley - giám đốc điều hành Apple - đe dọa Gates về dự định khởi kiện Microsoft do hành vi vi phạm những bản quyền tác giả (copyright) và bản quyền sáng chế (patent) của Apple. Đáp lại, Gates trấn an rằng Macintosh mới là chuẩn công nghiệp của tương lai, chứ không phải PC, rằng Windows chỉ là phần mềm giả lập Macintosh trên MS-DOS, chứ không phải hệ điều hành thực sự. Gates vừa thuyết phục Sculley về tầm quan trọng của Macintosh đối với Microsoft, vừa đe dọa lại Sculley rằng sẽ hủy bỏ việc phát triển phần mềm Word và Excel cho Macintosh nếu Apple kiện Microsoft. Mâu thuẫn được dàn xếp êm thắm với một thỏa thuận chính thức theo đó Apple chấp thuận để Microsoft sử dụng giao diện đồ họa giống Macintosh cho Windows. Đổi lại, Microsoft không được phát triển Word và Excel trên nền tảng khác Macintosh trong hai năm.

Sculley đã đánh giá thấp tiềm năng của Windows. Hai năm sau, ngày 9/12/1987, Microsoft phát hành Windows 2.0 với nhiều cải tiến quan trọng. Windows 2.0 trở thành nền tảng cho các phần mềm quan trọng: Microsoft Word for Windows, Microsoft Excel for Windows, Aldus PageMaker và Corel Draw. Không cần báo trước cho Gates, Sculley vội vàng khởi kiện Microsoft, bắt đầu một cuộc chiến pháp lý kéo dài với Microsoft mà Apple không thể chiến thắng do thỏa thuận tháng 11/1985.

Vượt qua cửa hẹp, Microsoft đẩy mạnh việc phát triển Windows và quảng bá Windows như một hệ điều hành. Ngày 22/5/1990, Microsoft phát hành Windows 3.0. Cuối năm 1990, xuất hiện bộ phần mềm văn phòng Microsoft Office 1.0 chạy trên Windows 3.0, gồm có các phần mềm Word, Excel và PowerPoint. Dù ở thời điểm đó, phần cứng của máy tính PC vẫn kém xa Macintosh, Apple vô phương đảo ngược tình thế trước làn sóng PC tràn ngập thị trường. Trong thập niên 1990, Apple chìm dần vào khủng hoảng, có lúc đã ở bên bờ vực phá sản.

Ngày 25/10/2001, với việc phát hành Windows XP, Microsoft chấm dứt sự tồn tại của MS-DOS. Tính đến nay, hệ điều hành Windows XP là thành công rực rỡ nhất của Microsoft, chiếm ưu thế tuyệt đối trên máy tính PC.

Sau 25 năm từ ngày ra đời Windows 1.0, Microsoft vẫn là công ty phần mềm lớn nhất thế giới, vẫn thu lợi nhuận cao từ hệ điều hành Windows và bộ phần mềm Office. Nhìn lại chặng đường dài đã qua, Ray Ozzie - người thay thế Gates trong vai trò định hướng công nghệ tại Microsoft - nhận định: "Windows không phải là hệ điều hành đầu tiên dùng giao diện đồ họa trên máy tính cá nhân nhưng theo thời gian Windows và Office đã định nghĩa máy tính PC, mang đến cho hàng tỉ người khắp thế giới những khái niệm cốt lõi về máy tính cá nhân, vững bền như khắc vào đá".

Tuy ca ngợi kỳ tích của Microsoft, Ozzie đồng thời chỉ ra sức ì to lớn từ những "khái niệm vững bền" về máy tính cá nhân, cản trở Microsoft thích ứng với tương lai, khi máy tính PC không còn là tâm điểm của sáng tạo công nghệ. Ngay trong hiện tại, Apple đã trở thành công ty sản xuất thiết bị di động lớn nhất thế giới, vượt qua Microsoft về doanh thu (doanh thu qúy 3/2010 của Apple là 20,3 tỉ USD, so với 16,2 tỉ USD của Microsoft).

Nhìn về tương lai, Ozzie viết: "Chúng ta hãy nhắm mắt lại và hình dung một bức tranh hiện thực về thời kỳ sau PC, nếu như nó diễn ra. Những ai có thể mường tượng một tương lai hợp lý tươi sáng hơn hiện tại sẽ có cơ hội trở thành người dẫn đầu. Trong ngành công nghiệp của chúng ta, nếu bạn có thể tưởng tượng điều gì, bạn sẽ có thể tạo ra nó. Ở Microsoft, những gì đã trải qua, thậm chí chỉ năm năm vừa qua, cho chúng ta thấy rõ rằng nếu chúng ta biết được việc cần làm và hành động quyết liệt, mọi thách thức đều có thể trở thành cơ hội quan trọng. Vì vậy, bước đầu cho mỗi chúng ta là hãy tưởng tượng, hãy mơ ước không chút ngại ngần".

Ozzie hình dung tương lai là thời kỳ của dịch vụ liên tục (continuous services) và thiết bị kết nối (connected devices) ở khắp nơi. Thiết bị kết nối có thể được thay thế dễ dàng, không làm gián đoạn dịch vụ. Dịch vụ liên tục giải quyết mọi nhu cầu sử dụng máy tính cá nhân hiện nay và rất nhiều nhu cầu mới phát sinh.

"Máy tính PC, điện thoại, máy tính bảng hiện nay mới chỉ là bước khởi đầu chập chững. Trong các thập niên tới, chúng ta sẽ chứng kiến những sáng tạo ngoạn mục, từ đó tạo ra nhiều loại thiết bị đồng hành cùng chúng ta. Chúng ta mang chúng, mặc chúng vào người, dùng chúng trên bàn, trên tường và ở khắp nơi. Thiết bị kết nối sử dụng dịch vụ liên tục sẽ vượt xa hơn những "màn hình, bàn phím, con chuột". Chúng có khả năng "nhận thức": trông thấy, nhận diện, lằng nghe từ bạn và từ mọi vật chung quanh bạn. Chúng không chỉ hiểu bạn khi bạn chạm vào chúng, mà còn nhận biết thái độ, cử chỉ của bạn. Chúng có thể nhận ra những người khác chung quanh bạn, biết rõ vị trí, hướng đi, độ cao, nhiệt độ, nhịp tim và sức khỏe của bạn".

Ozzie mong muốn Microsoft tập trung xây dựng công nghệ hạ tầng cho dịch vụ liên tục trong thế giới thiết bị đa dạng, hơn là níu kéo vai trò trung tâm của máy tính PC. Hệ điều hành Windows quan trọng nhất trong tương lai sẽ là hệ điều hành "vô hình" nằm bên dưới dịch vụ liên tục. Dự án Windows Azure khởi động tại Microsoft từ năm năm trước là bước chuyển mình đầu tiên của Microsoft theo tầm nhìn của Ozzie.

Ray Ozzie và Bill Gates trong cuộc họp toàn công ty tại trụ sở Microsoft (Seattle - 23/9/2005).

Tuy nhiên, Ozzie đã viết bức tâm thư trong thời gian chuẩn bị rời khỏi Microsoft.

Vì sao Ozzie từ bỏ tương lai mà ông hình dung? Không ai biết được lý do thực sự. Có lẽ Microsoft đánh giá chưa đúng tiềm năng của làn sóng thiết bị mới? Dường như không dễ hình dung một thế giới trong đó máy tính PC mất đi vị trí hiện có. Càng khó hơn cho Microsoft khi phải hành động để thế giới ấy mau chóng trở thành hiện thực.

NGỌC GIAO