Trong
quyển sách "Phát minh lại truyện tranh" (Reinventing Comics) xuất bản
năm 2000, tác giả - họa sĩ truyện tranh Scott McCloud - tiên đoán rằng các
phương tiện truyền thông kỹ thuật số sẽ tạo ra những loại hình truyện tranh
mới, chiếm ưu thế so với loại hình truyện tranh trên giấy. Quyển sách của
McCloud luận bàn tỉ mỉ về phương pháp sáng tác mới và cơ chế phát hành mới
(thông qua Web) cho truyện tranh. Thực tế đang từng ngày chứng minh nhận định
của McCloud là đúng đắn.
Ở thời kỳ thoái trào của nền kinh tế Internet, khi những
công nghệ băng rộng và không dây chưa phổ biến, tiên đoán của McCloud bị cho là
hão huyền, cường điệu. Vào lúc ấy, phần lớn những người sáng tác truyện tranh
không thể hình dung có hình thức truyện tranh nào thuận tiện hơn cho việc giải
trí bằng những quyển sách đẹp đẽ, kỳ thú, có thể nằm gọn trong các loại túi
xách. Xem truyện tranh trên màn hình máy tính là ý tưởng chẳng mấy hấp dẫn!
Cuối tháng 8/2009, khi Công ty Walt Disney tuyên bố mua lại
Công ty Marvel Entertainment, giới truyền thông bắt đầu chú ý kế hoạch đầy tham
vọng của Disney trong việc khai thác các dòng truyện tranh nổi tiếng do Marvel
nắm giữ: Spider-Man (Người Nhện), Iron
Man (Người Sắt), Fantastic Four (Bộ Tứ Siêu Phàm)...
Stan Lee - "cây đại thụ" của công nghiệp truyện
tranh Mỹ - tiết lộ với giới truyền thông rằng ông đang thực hiện một dự án
"tối mật" cho Disney: một dòng truyện tranh mới sẽ được phát hành
trên Web, trên DVD và được trình diễn trên TV. Ông mô tả sơ lược rằng nó có
hình động nhưng không phải phim hoạt hình, có âm thanh (tiếng động và nhạc nền)
và có tương tác với người xem. Stan Lee là "cha đẻ" của Spider-Man, là
người sáng tác kịch bản cho hầu hết các truyện tranh của Marvel, kể cả các dòng
truyện tranh Superman (Siêu Nhân), Batman
(Người Dơi)... thuộc sở hữu của Công ty DC Entertaiment (đối thủ
"truyền kiếp" của Marvel).
Truyện
tranh Star Wars trên
iPhone (http://www.darkhorse.com/Features/Mobile).
Tại Mỹ, tuy số lượng người thường xuyên xem truyện tranh (ước
chừng nửa triệu) ít hơn nhiều so với số lượng người thường xuyên xem phim
truyện, truyện tranh là lĩnh vực kinh doanh thu nhiều lợi nhuận (hoạt động xuất
bản và nhượng quyền thương hiệu). Đã có rất nhiều phim truyện dài, phim truyền
hình thành công vang dội với kịch bản lấy từ truyện tranh (Superman, Spider-Man, Ghost World, Babylon 5, The Millionaires...). Dennis
O'Neil - biên tập viên kỳ cựu của DC Entertainment - từng gọi truyện tranh là
"bộ phận R&D (nghiên cứu và phát triển) của công nghiệp giải trí".
Tại Nhật Bản và Châu Âu, "công chúng truyện tranh"
đông đảo hơn nhiều lần so với Mỹ. Phần lớn truyện tranh Châu Âu chịu ảnh hưởng
của truyện tranh Pháp-Bỉ (Tintin, Spirou
& Fantasio, Lucky Luke, Les Schtroumpfs...). Khác với Mỹ và Nhật Bản,
truyện tranh Pháp-Bỉ không chuộng bạo lực, thích hợp với mọi lứa tuổi và là một
lĩnh vực nghệ thuật được xã hội ngưỡng mộ. Truyện tranh Pháp-Bỉ thường được in
trên giấy tốt, có bìa cứng, chiếm một gian lớn trong các nhà sách, trong khi
truyện tranh tại Mỹ và Nhật Bản thường dùng giấy rẻ tiền, có bìa mềm, được phát
hành chủ yếu tại sạp báo, mang phong cách của "thức ăn nhanh".
Webcomics - cơ chế phát hành mới
Tuy nhiên, cũng như nhiều loại hình nghệ thuật, thế hệ sáng
tác trẻ trong lĩnh vực truyện tranh, dù ở nước nào, thường rất gian nan khi
muốn tác phẩm của mình tiếp cận công chúng. Do chi phí in ấn cao, những người
sáng tác truyện tranh độc lập, không thuộc những trường phái danh tiếng, rất
khó tìm cơ hội góp mặt cùng những đàn anh tên tuổi, cho đến khi họ thấy được
phương tiện vô cùng hiệu quả để thể hiện mình: Web.
Loại hình truyện tranh trên Web (webcomics) manh nha từ thập
niên 1990, tăng trưởng ngày càng nhanh theo đà phát triển của Internet băng
rộng. Với sự phổ biến của các thiết bị cầm tay có khả năng kết nối Internet
không dây (như iPhone), việc xem từng khung tranh trên màn hình nhỏ không gây
mỏi mắt như với màn hình lớn, lại thuận tiện "mọi lúc, mọi nơi".
Truyện
tranh Hero Happen Here (http://blogs.technet.com/hhh_comic) của
Microsoft và Seagate về các nhân vật có thực, được thực hiện theo đề nghị của
người xem.
Truyện
tranh Twilight Lady (http://www.twilightlady.com/) được thực hiện
hoàn toàn trên máy tính.
Thông qua Web, truyện tranh đến với công chúng rất nhanh
chóng từ chính người sáng tác, không có khâu trung gian. Thông qua Web, tác giả
truyện tranh dễ dàng tiếp xúc với người xem. Trong từng trang tranh đưa lên Web
mỗi tuần (thậm chí mỗi ngày), người sáng tác nhận được ngay phản hồi của người
xem, từ đó chuẩn bị cho câu chuyện mới, thậm chí thay đổi diễn biến câu chuyện
so với kịch bản ban đầu theo yêu cầu của người xem!
Phần lớn tác giả của truyện tranh trên Web cung cấp miễn phí
tác phẩm của mình và thu lợi từ quảng cáo hoặc từ sự đóng góp tùy tâm. Bên cạnh
các truyện tranh miễn phí, một số ít tác giả sử dụng phương thức đăng ký có phí
cho số truyện tranh còn lại của mình.
Fred Gallagher - một kiến trúc sư chuyển qua nghề vẽ truyện
tranh, tác giả của truyện tranh "ăn khách" Megatokyo theo phong cách
Nhật Bản - dùng trang webcomics để quảng cáo cho chính cửa hàng thời trang của
vợ chồng ông.
Những truyện tranh được ưa chuộng trên Web giúp các tác giả
thêm "can đảm" để bỏ vốn phát hành truyện tranh của mình ở dạng sách
in truyền thống. Nhiều tác giả sử dụng loại máy in sách số lượng nhỏ (có bộ
phận đóng sách tự động) để có sản phẩm hoàn chỉnh gửi cho những người đặt mua.
Không chỉ các họa sĩ truyện tranh độc lập, cả Marvel và DC
đều đưa dần kho truyện tranh của mình lên Web, cung cấp cho người xem theo
phương thức đăng ký có phí (trừ một số ít truyện tranh miễn phí)
Webcomics - phương pháp sáng tác mới
Lúc đầu, truyện tranh trên Web chỉ là bản sao của tác phẩm
trên giấy. Nhiều họa sĩ truyện tranh dùng máy quét để chuyển từng trang tranh hoàn
chỉnh (đã được tô màu bằng tay) thành tập tin hình ảnh. Phần mềm Photoshop chỉ
được dùng để tẩy sạch trang tranh.
Về sau, để đạt được chất lượng tốt hơn cho trang tranh, chỉ
công đoạn vẽ phác được thực hiện trên giấy, công đoạn vẽ nét, tô màu và ghi lời
thoại được thực hiện với Photoshop hoặc Illustrator. Các khung tranh thường
được tạo ra dưới dạng những tập tin riêng biệt và được sắp xếp thành trang bằng
phần mềm PageMaker.
Việc vẽ tranh hoàn chỉnh trên máy tính cho phép các họa sĩ
chỉnh sửa dễ dàng từng khung tranh để tạo phiên bản thích hợp cho mỗi loại
thiết bị cầm tay (iPhone, Kindle,...).
Với loại màn hình LCD khổ lớn, có độ nét cao và dùng bút vẽ
cảm ứng, nhiều họa sĩ, trong đó có McCloud, bắt đầu sáng tác tranh trực tiếp
trên màn hình để đẩy nhanh tiến độ. Tuy loại bút vẽ trên màn hình (light pen) có
một thời thịnh hành trong thập niên 1990, chỉ công nghệ màn hình multi-touch
hiện tại mới có khả năng tạo ra sự thoải mái cho họa sĩ giống như khi vẽ trên
giấy.
Một
họa sĩ Nhật Bản vẽ tranh trực tiếp trên màn hình (Wacom Tablet).
Trong khi phần lớn họa sĩ vẫn thực hiện từng trang tranh tương
tự trang giấy in, McCloud chủ trương thực hiện trang tranh vô tận (infinite
canvas). Tận dụng sự "thông thoáng" của trang Web, họa sĩ có thể tùy
ý trình bày "phá cách", không gò bó theo phương pháp cũ, như truyện When I Am King của Demian5.
Môi trường Web kích thích các phương pháp sáng tác truyện
tranh hoàn toàn mới. Nhiều họa sĩ dùng công nghệ Flash để tạo truyện tranh
động, có tương tác với người xem, như các truyện của Mark Fiore. Một số khác "dàn
dựng" truyện tranh theo phong cách "tranh cắt dán" (sprite
comics), dùng nhân vật tự vẽ hoặc lấy từ những trò chơi nổi tiếng. Có lẽ điều
này tạo cảm hứng cho các phương pháp dàn dựng khác, tạo nên loại "truyện
ảnh" (fumetti, photo comics) trên Web: dùng búp bê, các loại đồ chơi hoặc
người thật để "diễn xuất", chụp ảnh và dàn ảnh thành trang, như các
truyện của Sean McGuinness và Howard
Williams. Việc tạo nhân vật và cảnh nền cho truyện bằng phần mềm tạo hình
ba chiều như Maya hoặc Poser cũng bắt đầu được chú ý.
Dường như việc dùng đến âm thanh cho webcomics là điều...
khó tránh và việc đưa truyện tranh lên đĩa DVD cũng là tất yếu!
Dù phương tiện chuyển tải truyện tranh ngày càng đa dạng, Stan
Lee nhận định rằng truyện tranh truyền thống trên giấy sẽ không bao giờ biến
mất. "Sẽ luôn luôn có chỗ cho những
quyển truyện tranh. Đó là cách không đắt tiền để thưởng thức những câu chuyện
đầy màu sắc. Mọi người vẫn luôn yêu thích nó".
Quả thực, chính "câu chuyện đầy màu sắc" tạo nên
sức hấp dẫn của truyện tranh, dù được chuyển tải bởi phương tiện nào.
NGỌC
GIAO