Thời "Phục hưng" của phim 3D

Thuật ngữ "phim 3D" (3D movie, 3-D movie) hiện đang được dùng phổ biến trên các phương tiện truyền thông để chỉ loại phim ảnh nổi (stereoscopic movie) - phim khiến người xem cảm nhận được chiều sâu của khung hình, cho thấy rõ những nhân vật trong phim tách biệt với cảnh nền. Để phân biệt với thuật ngữ này, những "phim búp bê" từng được được gọi là "phim hoạt hình 3D" (3D animation) - phim được tạo bởi các mô hình trong không gian ba chiều "ảo" của máy tính - giờ đây thường được giới truyền thông gọi là "phim hoạt hình CGI" (CGI animation).

Thuật ngữ CGI (Computer-Generated Imagery) dùng để chỉ công nghệ tạo hình bởi máy tính. "Phim CGI" (CGI movie) nói chung bao gồm mọi loại phim có dùng hình ảnh tạo bởi máy tính, từ The Terminator cho đến Transformers.

Trước khi phim hoạt hình CGI mang tên Up được công chiếu, John Lasseter - giám đốc sáng tạo của Công ty Disney, người từng được báo chí ca ngợi là "Disney tái thế" - khẳng định rằng kể từ phim Up, mọi phim của xưởng phim Pixar nói riêng và của Disney nói chung (bao gồm cả phim truyện hoạt hình vẽ tay) đều được phát hành đồng thời ở hai dạng: phim 3D và phim 2D (phim bình thường, không tạo ảnh nổi).

Không chỉ Disney, toàn bộ công nghiệp điện ảnh Mỹ đều hướng đến phim 3D. Những rạp chiếu phim lần lượt được trang bị lại nhằm chiếu phim 3D. Nhiều phim 3D phải lùi ngày công chiếu để chờ đợi hệ thống rạp được tu bổ cho thích hợp với phim 3D. Trong số đó có phim Avatar của đạo diễn lừng danh James Cameron.

Giám đốc điều hành xưởng phim Dreamworks - Jeffrey Katzenberg - cho rằng phim 3D đang mở ra thời kỳ mới, tương tự như sự xuất hiện của phim màu trong lịch sử điện ảnh. Không thua kém Pixar, phim Monsters vs Aliens của Dreamworks ngay từ đầu được dàn dựng để trở thành phim 3D.

Lasseter bộc bạch: "Tôi yêu phim 3D. Phim Nickname, phim hoạt hình ngắn đầu tay của tôi hồi năm 1989, là phim 3D. Xin nói thêm, toàn bộ ảnh cưới của tôi với vợ tôi, cô dâu xinh đẹp Nancy, đều là ảnh 3D".

Để xem ảnh cưới của mình, Lassetter phải đeo kính 3D (3D glasses) như mọi khán giả của phim 3D hiện nay. Đeo kính 3D để xem một phim dài không dễ chịu như đeo kính 3D để xem vài bức ảnh. Đó là nguyên nhân quan trọng làm cho các trào lưu phim 3D lắng xuống, bất kể những nhà làm phim 3D trong quá khứ từng có nhận định "chiến lược" tương tự như Katzenberg.

Hội chứng "nhức đầu 3D"

Khi nhìn một vật thể, bạn cảm nhận được chiều sâu của không gian chung quanh mình là nhờ mắt phải và mắt trái tiếp nhận hai hình ảnh hơi khác nhau của cùng vật thể đó. Ảnh 3D được tạo ra với nguyên lý đơn giản: cung cấp hai ảnh hơi khác nhau của cùng vật thể cho hai mắt của bạn (mỗi mắt thấy một ảnh). "Công đoạn" tiếp theo do chính não bộ của bạn đảm nhận: tổng hợp hai ảnh khác nhau của vật thể và tạo ra cảm giác "toàn diện" về vật thể.

Trong thập niên 1920, thời của phim "trắng đen", các nhà làm phim đã vận dụng nguyên lý nêu trên bằng cách quay phim với hai máy ghép sát nhau. Hai cuộn phim sau đó được chiếu đồng thời lên màn ảnh với kính lọc màu khác nhau. Người xem phim phải đeo kính lọc màu tương ứng, đảm bảo cho hai mắt thấy được hai ảnh khác nhau. Phương pháp "ảnh nổi lọc màu" (anaglyph) dần dần được chuẩn hóa: kính lọc màu có một tròng màu đỏ (red), tròng kia màu xanh dương nhạt (cyan), tức "màu bù" (complement color) của màu đỏ.

Trong thực tế, kính 3D lọc màu không thể ngăn chặn mắt phải nhìn thấy một phần hình ảnh dành cho mắt trái và ngược lại. Sự "rò rỉ" ánh sáng giữa hai "kênh hình ảnh" khiến người xem thấy ảnh không rõ nét, gây mỏi mắt, nhức đầu.

Trong thập niên 1950, ảnh nổi 3D được tạo ra dựa vào hiện tượng phân cực ánh sáng: hình ảnh dành cho mắt phải và mắt trái được chiếu đồng thời lên màn ảnh qua kính phân cực khác nhau (phân cực dọc và phân cực ngang). Người xem phải đeo kính phân cực tương ứng: một tròng phân cực dọc, một tròng phân cực ngang. Mỗi tròng kính chỉ cho ánh sáng phân cực phù hợp truyền qua.

Phương pháp tạo ảnh nổi như vậy không ảnh hưởng đến màu sắc của ảnh. Tuy nhiên, nếu người xem không giữ đầu cho thẳng, kính phân cực trước mắt người xem trở thành phân cực xiên, cho phép truyền qua đồng thời một phần ánh sáng phân cực dọc và phân cực ngang, sự "rò rỉ" ánh sáng lại xảy ra. Nói khác đi, khi nghiêng đầu, người xem sẽ hoa mắt (!).

Từ thập niên 1980 đến nay, nhược điểm vừa nêu được khắc phục hoàn toàn nhờ việc thay thế phân cực thẳng (linear polarization) bằng phân cực vòng (circular polarization), trong đó cường độ điện trường của ánh sáng tại một điểm xoay vòng theo thời gian. Người xem phải đeo kính với hai tròng có chiều phân cực vòng khác nhau: chiều kim đồng hồ cho mắt phải và chiều ngược lại cho mắt trái. Ngoài ra, với máy chiếu kỹ thuật số Real D hiện tại, hai loại ánh sáng phân cực được chiếu lần lượt lên màn ảnh với tốc độ cao (144 khung hình mỗi giây), thay vì chiếu đồng thời.

1

2

3

Trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng hiện tại, các loại "màn hình 3D" của ti-vi hoặc máy tính cũng hiển thị lần lượt hình ảnh dành cho từng mắt nhưng không thể tạo ánh sáng phân cực. Người xem phải đeo kính tinh thể lỏng (LCD - Liquid Crystal Display) có tác dụng như màn trập của máy ảnh. Ở mỗi thời điểm, một tròng kính tối, một tròng kính sáng. Sự "đóng mở" của tròng kính thay đổi cực nhanh và được làm đồng bộ với hình ảnh trên màn hình bằng tín hiệu hồng ngoại, luôn đảm bảo cho mỗi mắt chỉ trông thấy hình ảnh dành riêng.

Phim 3D thời đại số

Không chỉ giải quyết hội chứng "nhức đầu 3D" ở khâu xem phim, kỹ thuật số còn trợ giúp đắc lực cho người quay phim. Trong thập niên 1950, người quay phim phải mò mẫm khi cần xác định khoảng cách tối ưu giữa hai ống kính máy quay và điểm hội tụ của hai ống kính cho từng cảnh. Máy quay 3D kỹ thuật số có khả năng tính toán thông số tối ưu và tự điều chỉnh, tránh được những hình ảnh "3D quá liều" đến mức giả tạo.

Với công nghệ cũ (dùng phim nhựa khi quay), sự ăn khớp của "khung hình trái" và "khung hình phải" thường khó duy trì qua các khâu chỉnh sửa, dàn dựng và lưu trữ (hai cuộn phim "trái" và "phải" thường bị hư hỏng khác nhau). Việc ghi hình và lưu trữ ở dạng số hóa không những luôn đảm bảo sự đồng bộ cho hai kênh hình ảnh, mà còn tạo thuận lợi cho việc phát hành: phim có thể truyền thẳng đến máy chiếu kỹ thuật số tại rạp qua đường truyền cáp quang.

Với phim 3D, những nhà kinh doanh điện ảnh tìm thấy cơ hội tạo nên sự khác biệt lớn giữa việc xem phim tại rạp với việc xem phim tại nhà. Chỉ riêng việc chuyển đổi tự động các phim cũ qua dạng 3D cũng tạo ra nguồn phim "mới" dồi dào, thu hút khán giả mạnh mẽ. Nhiều phần mềm máy tính đang được tạo ra nhằm xử lý tự động từng khung hình của phim 2D để kết xuất hai khung hình khác nhau cho phim 3D (nhờ phân tích màu sắc, vị trí các nhân vật).

Với phim hoạt hình CGI, "máy quay 3D kỹ thuật số" thực ra chỉ tồn tại trong phần mềm, việc tạo ra hai khung hình khác nhau cho phim 3D được thực hiện dễ dàng (tạo ra hai "máy quay" và định vị thích hợp trong không gian ba chiều ảo chỉ là thao tác đơn giản).

Lợi nhuận lớn lao mà phim 3D đem đến cho công nghiệp điện ảnh là hiển nhiên. Tuy nhiên, liệu sự hiển nhiên ấy có là điều kiện đủ để duy trì lâu dài phong trào phim 3D?

Khác với thập niên 1950 và 1980, việc làm phim 3D hiện nay không chỉ khép kín trong giới điện ảnh mà đang trở thành "phong trào quần chúng". Bắt đầu từ việc tạo ảnh nổi bằng Photoshop (vẫn dựa vào phương pháp lọc màu của thập niên 1920), người người chuyển qua làm phim 3D ngắn để "chiếu" tại YouTube nhờ nhiều loại phần mềm chuyên dùng khác nhau (miễn phí hoặc không) trên máy tính cá nhân. Việc chuyển đổi những bức ảnh hoặc đoạn phim gia đình từ 2D thành 3D là công việc hấp dẫn với bất kỳ ai.

Khi công nghệ màn hình 3D đủ già giặn để trở nên phổ biến trong thị trường thiết bị điện tử tiêu dùng, người làm phim 3D nghiệp dư có cơ hội rời bỏ phương pháp lọc màu, có điều kiện tạo ra tác phẩm với chất lượng cao hơn, phong trào "phim 3D" chắc chắn sẽ phát triển mạnh hơn.

Cho dù phim 3D sẽ "lắng xuống" vào lúc nào đó, con người của thế hệ tiếp theo sẽ khởi động lại mọi thứ vì trải nghiệm với phim 3D là mong muốn tự nhiên của mọi người, là điều không thể thỏa mãn bằng... lời kể của thế hệ trước.

NGỌC GIAO