Quyền lực Facebook

(...) Trong khi Mark đang ngồi trầm ngâm, một linh hồn khác hiện ra. Linh hồn trông như một người mạnh mẽ. Đó là loại người đầy quyền lực, có thể kiểm soát bất cứ điều gì mình muốn.

Mark hỏi: "Có phải tôi đang đối diện với linh hồn Internet Tương lai?".

Linh hồn im lặng chiếu lên hình ảnh trong không trung. "Cái gì thế? Dường như là Facebook nhưng sao lại im lìm, không có thảo luận, không còn sức sống? Chỉ đầy ắp nội dung quảng cáo?".

Linh hồn đáp: "Nội dung do người dùng tạo ra dẫn đến quá nhiều vấn đề nên ta hạn chế đến mức thấp nhất. Người dùng đã rời bỏ Facebook. Họ chỉ còn có thể xem TV".

Mark giật mình: "Họ lập trang riêng của họ bên ngoài Facebook chăng?".

"Ta cấm họ làm điều đó vì ta kiểm soát hoàn toàn Internet".

Mark thức giấc. Anh vội vàng mở máy tính, vào Facebook. Mọi người vẫn sôi nổi thảo luận, chia sẻ hình ảnh trên Facebook. Lưu lượng truy cập Facebook vẫn cao. Lợi nhuận quảng cáo vẫn rất tốt.

Mark thở phào: "Ơn Trời. Tất cả vẫn còn đây".

Mark bước ra khỏi nhà. Một người chạy bộ ngang qua anh và nói: "Chúc mừng Giáng Sinh". (...)

Nhân dịp Giáng Sinh 2012, nhà bình luận Tristan Louis viết truyện ngắn An Internet Carol, kể về một giấc mơ lạ lùng của nhân vật Mark. Trong mơ, Mark lần lượt gặp gỡ ba linh hồn: Internet Quá khứ, Internet Hiện tại và Internet Tương lai. Internet Quá khứ cho thấy cậu bé Mark đã tự do lập trang mạng riêng nhờ ơn những người khai sáng Internet. Internet Hiện tại cho thấy Facebook phát triển mạnh mẽ, chiếm dần không gian mở của Internet. Internet Tương lai báo trước viễn cảnh Facebook trở nên đồng nghĩa với Internet và mất hết sinh khí.

Truyện ngắn của Louis phỏng theo tác phẩm A Christmas Carol của nhà văn Charles Dickens, được xuất bản trong mùa Giáng Sinh 1843. A Christmas Carol gồm nhiều khổ giống như một bài ca mừng Giáng Sinh, kể về nhân vật Scrooge - nhà kinh doanh keo kiệt. Trong giấc mơ trước ngày Giáng Sinh, lão Scrooge gặp gỡ ba linh hồn: Giáng Sinh Quá khứ, Giáng Sinh Hiện tại và Giáng Sinh Tương lai. Giáng Sinh Quá khứ đưa Scrooge trở về với tuổi thơ cô độc, nhắc Scrooge nhớ lại sự bảo bọc của ông chủ nhân từ Fezziwig. Giáng Sinh Hiện tại đưa Scrooge đến thăm gia đình của người làm công nghèo khó trong bữa ăn đơn sơ ngày Giáng Sinh, lúc đang canh cánh nỗi lo về bệnh tình của con trai bé nhỏ. Giáng Sinh Tương lai cho Scrooge thấy đám tang lặng lẽ của chính ông - một người chỉ biết sống cho mình, không có ai tiếc thương. Trong khổ cuối của câu chuyện, Scrooge thức giấc và hoàn toàn thay đổi, tình thương yêu tràn ngập lòng ông.

Năm 2015 đối với Facebook quả thực rất giống như hình ảnh phác họa của... linh hồn Internet Hiện tại.

Đầu năm 2015, Facebook thử nghiệm thành công máy bay tự động dùng năng lượng mặt trời. Theo dự định của Facebook, hệ thống máy bay tự động sẽ cung cấp kết nối Internet miễn phí từ trên không cho một tỉ người dùng mới, hiện chưa được tiếp cận Internet.

Đối với một tỉ người dùng mới, Facebook chính là... Internet. Một tỉ người dùng Facebook mới không đơn thuần là con số một tỉ cộng thêm cho hơn 1,5 tỉ người dùng Facebook trong hiện tại, mà sẽ là vô vàn mối liên kết xã hội mới. Một tỉ người dùng mới sẽ mang vào Internet văn hóa của họ, suy nghĩ của họ, cùng dòng thác hình ảnh, tin tức, ý tưởng mới, chắc chắn sẽ kéo theo tăng trưởng nhảy vọt của lợi nhuận quảng cáo cho Facebook.

Trong hiện tại, Facebook là ứng dụng được dùng nhiều nhất trên thiết bị di động. Facebook chiếm một phần tư doanh thu quảng cáo trên Internet. Nếu tính riêng doanh thu quảng cáo từ thiết bị di động, Facebook chiếm hơn một phần ba (37%). Nhiều trang tin tức nhận thấy gần một nửa lượng truy cập thu được xuất phát từ Facebook. Chính các liên kết do người dùng đưa vào trang Facebook của mình tạo ra lượng truy cập đáng kể cho nội dung bên ngoài Facebook. Giới truyền thông bắt đầu nói đến "cái chết của trang nhà" vì trang nhà không còn là điểm đến của người xem. Người xem thường vào thẳng trang nội dung chi tiết từ Facebook.

Theo lời mời của Facebook, báo The New York Times đã dự tính xuất bản thẳng nội dung lên Facebook nhằm đạt lượng truy cập cao hơn. Facebook đề nghị chia sẻ lợi nhuận quảng cáo với The New York Times. Những báo khác đang cân nhắc phương án tương tự. Nếu cách thức như vậy trở thành xu hướng, giới truyền thông ngày càng lệ thuộc Facebook, nhưng có lẽ điều đó vẫn tốt hơn lựa chọn tư thế độc lập và chịu phần thua thiệt!

Facebook hoàn toàn kiểm soát độ ưu tiên của tin tức xuất hiện trên dòng thời gian của người dùng Facebook. Facebook khẳng định rằng ưu tiên cao nhất thuộc về nội dung do bạn bè của người dùng tạo ra, đặc biệt những người bạn thú vị theo phán đoán của Facebook. Với nội dung khác, Facebook cũng xếp hạng dựa vào hiểu biết về thị hiếu của người dùng qua tập quán đọc tin và bấm Like.

Theo Adam Mosseri - giám đốc sản phẩm (director of product) của Facebook, người dùng Facebook hoàn toàn có quyền điều khiển luồng thông tin đến với mình. Nếu người dùng thôi dõi theo nhân vật hoặc sản phẩm nào đó, thông tin từ nhân vật hoặc sản phẩm đó sẽ chấm dứt. Facebook còn có chức năng See first để người dùng chủ động lựa chọn nội dung có độ ưu tiên cao nhất.

Cho dù giải thuật xếp hạng nội dung của Facebook thực sự tôn trọng người dùng, giải thuật ấy vẫn luôn thay đổi theo tình thế để "tối ưu hóa". Quyền lực xếp hạng và hiển thị nội dung vẫn luôn thuộc về Facebook. Trong hiện tại, người dùng Facebook có thể đưa lên trang của mình nội dung thuộc về YouTube, nhưng điều gì sẽ xảy ra khi người tạo nên nội dung ấy thấy rằng đoạn phim của mình ở YouTube có số lượt xem ít hơn nhiều so với trường hợp đoạn phim được đưa thẳng lên Facebook?

Thời gian người dùng dành cho Facebook luôn có thể được tính thành trị số lợi nhuận cụ thể dành cho Facebook. Facebook đã bắt đầu cuộc dàn xếp với công nghiệp điện ảnh để có những nội dung độc quyền trên Facebook. Trong năm sau, xưởng phim Lionsgate sẽ phát hành năm phim ngắn "chỉ có ở Facebook", nối tiếp loạt phim ăn khách Twilight. Nếu như Amazon đã bắt đầu tự sản xuất phim truyền hình, không có gì ngạc nhiên nếu Facebook đầu tư cho việc sáng tạo nội dung. Sự kiện Facebook sáp nhập công ty Oculus chuyên sản xuất thiết bị thực tại ảo (virtual reality) thuộc về chiến lược dài hạn của Facebook về sáng tạo nội dung. Có thể hình dung về những trò chơi thực tại ảo, những phim truyện thực tại ảo, những cuộc họp mặt, những chuyến du hành trong không gian ảo sẽ xuất hiện ngày càng nhiều ở Facebook trong năm năm tới.

Nhiều nhà đầu tư từng nghi ngờ khả năng thu lợi nhuận của Facebook từ quảng cáo trên màn hình nhỏ của thiết bị di động. Các nhà phân tích từng cho rằng Facebook mất phương hướng khi theo dõi những cuộc sáp nhập của Facebook, theo dõi việc phát hành những ứng dụng khác nhau của Facebook tách biệt với ứng dụng Facebook. Từng có nhận định "Facebook hết thời" do sự phát triển đột biến của những trình nhắn tin (messenger).

Thế nhưng số người dùng Facebook ngày càng tăng. Lợi nhuận của Facebook ngày càng tăng. Mark Zuckerberg - người điều hành Facebook - chỉ vừa qua tuổi ba mươi. Trong tương lai gần, dường như không gì có thể làm suy giảm quyền lực của Facebook.

Giấc mơ nào đã đến với Mark cuối năm 2015 khiến anh quyết định sử dụng 99% tài sản cho công cuộc từ thiện?